“Эрдэнэт ус” ДТС ОНӨХК-ийн ерөнхий инженер Д.Содномжамцтай иргэдийн дунд улирлын чанартай хамгийн их яригдаж, янз бүрийн хэлбэрээр хэл ам дагуулдаг дулааны асуудлаар товч ярилцлаа.

- Жил бүрийн 9-р сарын 15-аас иргэдийн дунд хамгийн их хэл ам дагуулдаг, цахим орчинд хамгийн ихээр бухимдлаа болон сэтгэгдлээ илэрхийлдэг сэдэв орон сууцны дулааныг тавих үйл явц. Энэ асуудлын шалтгаан нь хаанаа байдаг бол? Энэ талаар тодруулаач.

- Асуудлын шалтгааныг тодруулахын тулд үйл ажиллагааны явц дарааллыг ярих хэрэгтэй байх. Дулаан тавих явц нягтын туршилтаар эхэлдэг. Энэ нь шугам сүлжээгээ хэвийн байна уу, дулааны ачаалал авахад бэлэн үү гэдгийг шалгадаг туршилт. Үүний дараа шугам дүүргэлтийн үйл ажиллагаа явагдана. Шугамаа дулаан хүлээн авахад бэлтгэж байна аа гэсэн үг. Ингээд Дулааны цахилгаан станцаасаа дулаанаа хүлээн авч Ус дулаан түгээх төв (ЦТП)-өөсөө хөдөлгүүрээ ажиллуулаад орон сууцны байрууд руу халаалт өгөх процесс явагдана. ЦТП-ээс насос ажилласны дараа “Эрдэнэт ус”-ын засварчид орон сууцуудаар явж пааруудыг хэвийн халаахын тулд хий авах ажлыг хийнэ. Ийм дарааллаар Эрдэнэтийн орон сууцны иргэдийг дулаанаар хангах үйл ажиллагаа явдаг. Иргэдээс хамгийн их ирдэг гомдлуудын нэг бол “-Зун юугаа хийж байсан юм бэ? Бэлтгэлээ хангаж байгаач. Дулаан тавих чинь удаад байна” гэдэг асуудал. Миний сая ярьсан дараалал зун буюу дулаан тавихаас өмнө тус тусдаа хийгдэх ямар ч боломжгүй үйл ажиллагаа. Дулаан тавихын өмнө, тавьсны дараа жил болгон өдийд л заавал явагдана гэсэн үг. Тодруулбал Дулааны цахилгаан станц зуухаа галлаж халаалтаа өгч эхэлсний дараа л хийхээс өөр аргагүй ажил. Эрдэнэт хотын хэмжээнд ЦТП буюу Ус дулаан түгээх төв 65 байдаг. Энэ 65 Ус дулаан түгээх төвийн эхний горим тохируулга, нэгдүгээр конторын шугамаар хэдэн тонн ус урсан өнгөрөх, даралт, даралтын зөрүү ямар байх анхны үйл ажиллагааг Дулааны цахилгаан станц хийнэ. Түүнээс хойших буюу ЦТП-ээс цаашаа түгээлтийг манайх, “Эрдэнэт ус” хариуцдаг. Энэ дараалал үйл ажиллагаа иргэдийн ая тухыг хангах, санал хүсэлтийг биелүүлэх зорилгоор сүүлийн хоёр жил илүү хурдан явагддаг болсон. Өмнө нь 9-р сарын 13-нд нягтын туршилтаа хийгээд 14-өөс дүүргэлтээ эхлүүлдэг, 15 гэхэд дүүргэлт дуусаагүй байдаг байлаа. Одоо харин 9-р сарын 5-аас нягтын туршилтаа хийгээд үлдсэн 9 хоногт нь дүүргэлтээ хийж, 14-ны шөнөөс станц зуухаа галлан халаалтыг өгч байгаа. Ингэхээр дулаан хэрэглэгчдээ өмнөхөөсөө хамаагүй өмнө, хурдан хүрч жигдэрдэг боллоо гэсэн үг. 9-р сарын 15 гэхэд бүх ЦТП жигд ажиллаад орон сууцны байрууд руугаа халаалт өгчихнө. Тэгэхээр орон сууц бүрээр, шаардлагатай бол айл болгоноор орж хийдэг хий авах ажил эхэлдэг. Эрдэнэт 14100 орон сууцны айл буюу дулаан хэрэглэгчтэй. Гэтэл хий авах ажлыг гардан гүйцэтгэж байгаа засварчдын тоо ердөө 38. Эдгээр хүмүүс гэхдээ зөвхөн хий авахаар ажиллахгүй. Бусад төрлийн дуудлага болон үйл ажиллагаандаа бас хүрч ажиллах шаардлагатай болдог. Иймээс аль болох хурдан, үр дүнтэй ажиллахын тулд “Нэг инженер-Нэг засварчин” гэдэг зохион байгуулалтыг хийж, инженер нь тухайн байрны дээд давхрын айлуудын утасны дугаарыг олоод хүнтэй байх эсэхийг нь тодруулж, үзелээс нээж хаах явцыг удирдаж засварчидтайгаа хоршдог болсон. Гэлээ гээд яалаа ч 38 хүн 14100 хэрэглэгчдэд хүрэлцэхэд хүндрэлтэй. Үүнээс шалтгаалаад айл бүрийн дулааныг жигдрүүлэхэд цаг хугацаа шаардагдаад байгаа юм. Энэ л ер нь бухимдал үүсгээд байгаа гол нөхцөл.

- Тэр цаг хугацаа шаардаад гэдэг нь ер нь ямархуу хугацаанд дулаан бүрэн жигдрэх боломжтой вэ? Иргэд ямар ч байсан 15-нд паар халж, дулаан ирсэн байх ёстой гэсэн байр суурьтай, энэ талаар янз бүрийн хэлбэрээр сэтгэгдлээ илэрхийлдэг. Мэдээж ямарваа асуудал бүр санхүү суурьтай. Дулаанаа хугацаанд нь өгөөгүй учраас дулааны төлбөрөө хасаж тооцуулмаар байна гэсэн санал хүсэлт л түлхүү бухимдал бүрийн ард анзаарагддаг. Ийм боломж бий юу?

- Тийм боломж бий. 15-нд бид хамгийн багадаа гэхэд нийт хэрэглэгчдийн 50 хувьд халаалтаа өгдөг. 50 буюу түүнээс дээш хувьд нь хугацаандаа халаалтыг нь хүргэчихдэг гэсэн үг. Үлдсэн хэсэгт өнөө хий хуримтлагдсан, тодорхой цэгээс засварчин хий заавал авах шаардлагатай. Гэхдээ 15-аасаа эхлээд энэ ажлаа хийгээд явдаг учраас халаалтыг аль болох цаг алдалгүй хэрэглэгчдэд нь хүргэх бидний зорилго. Хий авах үйл явц 18 гэхэд боломжийн түвшинд хийгдсэн, тэгэхээр хэдий хүн хүчний тоо цөөн ч 3 хоногт дулааныг жигдрүүлдэг гэж ойлгож болно. 65 ЦТП дээр дулааны цахилгаан станцаас тохируулгын ажил хийгдэж дуусаагүй байна. Дуусчихвал дулааныг нийт хэрэглэгчдэд ямар ч саадгүй хүргэнэ. Халаалт нь удаан хугацаагаар буюу 2-5 хоногоор очоогүй айл өрх, иргэдийн төлбөр тооцоог хасаж тооцоход асуудалгүй. Иргэн өөрөө хандаад төлбөрөө хасуулъя гэвэл шийдээд өгнө. Гэхдээ нэг зүйлийг тодруулахад их хэмжээний мөнгө хасагдах юм шиг хүлээлт байдаг тал бий. Гэвч тэр тийм биш. Жишээлэхэд 60 м к талбайтай орон сууцны айл байг, за нэлээд том гурван өрөө байр гэсэн үг л дээ. Тэдний сарын дулаандаа төлж байгаа төлбөр 30.000 төгрөг. 1 м к талбайн сарын дулааны төлбөр 500 төгрөг. Тухайн айлын нэг өдөрт авч байгаа дулааны төлбөр нь 1000 төгрөг. 60 м к буюу дунджаас том гурван өрөө байртай айлын хоногийн дулааны төлбөрийн тухай ярьж байна шүү дээ. 2 хоног дулаанаа аваагүй гээд өргөдөл бичихэд 2000 төгрөг л төлөлтөөс хасагдана гэсэн үг. Харин дийлэнх хэрэглэгчид маань 60 м к бага талбайтай орон сууцанд амьдарч байгаа. Тэгэхээр төлөлтөөс их хэмжээний мөнгө хасагдах ямар ч боломжгүй. Тэгэхээр бас өндөр хүлээлтээсээ болж бухимдаад байх тал бий.

- Дунджаас их талбайтай орон сууцтай иргэд дулаандаа хоногийн 1000 төгрөг л төлдөг гэсэн үг үү? Хий авах үйл ажиллагаанд танайхаас шалтгаалаагүй хүндрэл хэр үүсдэг вэ? Иргэд СӨХ-той холбоотой асуудал гардаг уу? Яалт ч үгүй хамтын ажиллагаа байх шаардлагатай байх.

- Дулааны үнэлгээний тухайд тэгж ойлгож болно. Гэр хорооллын айл хоногтоо түлшинд хэдэн төгрөг зарцуулдаг вэ гэсэн харьцуулалт хийвэл бас сонин нөхцөл анзаарагдах байх. Хий авах үйл ажиллагаанд хамгийн хүндрэлтэй зүйл бол нэг засварчинд оногдох айл өрхийн тоо хэтэрхий их. Нэг ажилтанд бараг 400-аад айл оногддог. Маш богино хугацаанд хэрэглэгчдийг дулаанаар хангах учраас ачаалал яах аргагүй үүсчихдэг. Засварчид маань зөвхөн хий ажил хийдэггүй, ээлжиндээ гарч дуудлагандаа үүргээ гүйцэтгэчхээд дахиад үргэлжлүүлээд хариуцсан байрныхаа хий авах, дулаан жигдлэх ажилдаа гарна. Ингээд 3, 4 хоног уртасгасан цагаар ажиллаж байж дулааныг жигдрүүлсэн байгаа. Иргэдээс шалтгаалж байгаа асуудал бас байна. Зун мэргэжлийн байгууллагад мэдэгдэхгүйгээр өргөтгөл хийгээд дулааны схемийг дур мэдэн өөрчилчихдөг. Гэтэл угсармал байрны дулаан түгээлт цуваа системээр явагдана. Өөрөөр хэлбэл нэгнээсээ бүгд бүрэн хамааралтай. Нэг давхрын нэг айл дур мэдэн системээ өөрчилсөн байхад тухайн давхрын 5 айл дулаанаар хангагдах боломжгүй болдог. Дээд давхрын нэг айл эзэнгүй болон бусад шалтгаанаар гэртээ засварчин нэвтрүүлэхгүй байхад доошоогоо бүх айл халаалтаа авч чадахгүйд хүрдэг. Тэр байтугай нэг айл засвар хийгээд ч юм уу өөр ямар нэг шалтгаанаар паараа солиод дулаан дамжих хоолойны диаметрийг багасгахад бусад айл дулаанаар хангагдах боломжгүй болдог ийм л эмзэг нарийн дулааны схемтэй нийтээрээ амьдарч байгаагаа иргэд сайн ойлгох хэрэгтэй. Аж ахуйн нэгж буюу орон сууцны подвалыг СӨХ-той хийсэн гэрээгээр эзэмшиж, үйл ажиллагаа явуулж байгаа хүмүүсээс шалтгаалах асуудлууд бас бий. Подвалыг нь нээх хаах шаардлага гарч орон сууцанд ус алдах, дулаан доголдоход яваад очиход түгжээтэй. Эзэмшигч нь цоожлоод явчихсан. Уг нь нэг хувь түлхүүрээ манай байгууллагад заавал байлгах гэрээ хэлцэлтэй. Гэхдээ аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа явагдаж байгаа болохоор бараа материал, тоног төхөөрөмжөөс эхлээд үнэ бүхий зүйл, хүний өмч хөрөнгө байдаг учраас шууд ороод ажиллахад хулгайд сэрдэгдэхээс эхлээд засварчдад хүндрэл үүсдэг. Гэтэл нөгөө талдаа ус алдах, өвлийн улиралд дулаан доголдох бол цаг хугацаа давчуу, яаралтай ажиллагаа зайлшгүй шаарддаг нөхцөл.

- Иргэдийн зүгээс танай байгууллага руу халаалтын улирлын турш тавьдаг нэг асуудал бол халаалт муу байгаа талаарх гомдол. Дээлтэй өвөлжиж байна, хүүхэд зутарч байна гээд олон нийтийн сүлжээнд бухимдлаа байнга илэрхийлж харагддаг. Үүний шалтгаан нөхцөл нь юу байдаг юм бол? Та бүхэнд бас судалгаа, түүний дагасан шийдэл бас байдаг байх?

- Орон сууцандаа даарч байна гэдэг асуудлыг иргэд 12-р сарын 10 хүртэл буюу ес эхэлтэл тавьдаг. 12-р сарын 10-аас сар шинийн баярыг дуустал буюу 2-р сарын дунд, сүүл хүртэл манайд энэ талын ямар ч санал гомдол ирдэггүй. Тэгэхээр дулааны улирлын турш тавигддаг асуудал уу гэвэл үгүй. Энэ юутай холбоотой вэ гэхээр манай орны цаг уурын онцлогтой шууд холбоотой. Хавар намарт гадны хэм огцом унаж өсөж өөрчлөгддөг. Өнөөдөр гадаа +10 байсан бол маргааш -10 болох жишээний. Үүнтэй уялдуулж баталсан гадаа тэдэн градус байхад дотор халаалтыг төдөн градус болгоно гэсэн температурын горим бий. Яг энэ горимоо барьж ажиллахад уг нь ийм асуудал гарахгүй. Гэвч манай цаг уурын онцлог өдөр өдрөөр байтугай тухайн 24 цагтаа хэд хувирч өөрчлөгддөг эрс тэс. Батлагдсан горимыг баримтална гэхээр дулааны цахилгаан станц өдөртөө гурван янзаар дулааны хэмээ тааруулахад ч хүрч болзошгүй. Өглөө, өдөр, орой, магадгүй бүр шөнийн гэх мэтчилэн. Гэтэл дулаан үйлдвэрлэх явц маань тийм хялбар тохиргоотой биш. Өдөртөө 2 зуух галлаж байснаа оройдоо 5 зуух болгож өөрчлөхөд наад зах нь цаг хугацааны асуудал гарна. Манай дамжуулагч байгууллагын зүгээс дулаан үйлдвэрлэгч талдаа энэ батлагдсан горимынхоо дагуу халаалтаа нийлүүлэх шаардлагыг тавьдаг. Иргэд “Хүйтэн байна, даараад байна” гэсэн гомдол гаргадаг шалтгааны талаар одоо тодруулъя. Өнгөрсөн жил Европын сэргээн босголтын банкны Эрдэнэтийн угсармал орон сууцуудыг дулаалах төслийн ТЭЗҮ боловсруулах ажлын хүрээнд Эрдэнэтийн байруудын дулааны алдагдлыг мэргэжлийн хүмүүс тусгай багажаар хэмжиж тогтоосон байгаа. Энэ хэмжилтээр ихэнх угсармал орон сууц цонх, хаалга, ханын заадас, дээвэр, подвал, орцоороо халаагч дээрээ ирж байгаа дулааны 66 хувийг алддаг гэсэн дүгнэлт гарсан. 66 хувь шүү, 50 хувиас илүү. Энэ нөхцөлд орон сууцны дотоод температур гадны цаг агаарын өөрчлөлтөөс шууд хамааралтай. Өглөө босоход айхавтар жиндүү, өдөр нар гарахаар жигтэйхэн халуун, оройдоо дахиад даардаг гэдэг ч юм уу. Ийм үед хэрэглэгчийг гэрт нь тухтай дулаан, нэг хэвийн байлгах ганц арга бол халаалтын горимыг гадны цаг уурын өөрчлөлтөд тохируулан өдөртөө бараг 3-4 удаа өөрчлөх. Бүрээс нимгэнтэй гэрт галаа тааруулж түлж байгаа юм шиг л үйл явц явах гээд байна шүү дээ. Үүрээр сэрүүхэн бол халаалтыг нэмэх, өдөр нар гарахад бууруулах, оройдоо дахиад нэмэх, шөнөдөө оргил хүйтэн үед буюу 03 цагийн үед тултал халаах гэх мэт. Энэ шаардлага гэтэл дулаан үйлдвэрлэгч байгууллага дээрээ 1-3 зуух нэмж, хасаж галлах хэмжээний нүсэр ажил болоод явчихдаг. Илүү ойлгомжтой болгох үүднээс нэг жишээ дурдъя. Манай ЦТП буюу дулаан дамжуулах төвийн шугам дээр аваар гарч угсармал орон сууцны халаалт доголдсон. Шугамын аваарыг манайх шууд мэдэх боломжгүй л дээ. Иргэнээс “Паар халахгүй байна” гэсэн дуудлага ирлээ. Дуудлагын дагуу үзэхэд шугам дээр аваар гарсан, гэмтлийг засч иргэдийг дулаанаар хэвийн хангах үйл ажиллагаандаа манай засварчид шилжлээ. Аваарыг бүрэн арилгаж хэвийн горимд шилжүүлэхийн тулд яах ч аргагүй 6-8 орчим цаг тэр ЦТП-ийн хангадаг хэсгийн дулааныг түр зогсоож байгаа юм. Ойлгомжтой, тэр орчмын бүх угсармал орон сууцуудаас баахан дуудлага манайх руу хийгдэнэ. Гэтэл тэр орчимд шинээр баригдсан нэг орон сууцнаас дуудлага байдаггүй. Бүр нэг ч иргэн тухайн байрны хаягаар “Дулаан зогслоо” гэсэн дуудлага диспетчерт ирүүлээгүй байсан. Бусад байртай адилхан 8 цагаар дулааныг нь хязгаарласан байгаа шүү дээ. Тэгсэн чинь тухайн байранд халаалт зогссон нь ерөөсөө мэдрэгдээгүй, дулаан алдагдалгүй болохоор орон сууц дотооддоо тасалгааны температураа барьчихсан, оршин суугчид нь аваарыг анзаараагүй байсан. Дулаалгатай, дулаалгагүй хоёрын ялгаа ерөөсөө энэ. Нэг нь гадны цаг уурын эрхшээлд байдаг, нөгөөх нь дотроо дулаанаа хадгалаад хэвийн температураа бариад ая тухаа хангаад болчихдог.

- “Эрдэнэт ус”-д тулгамдаж байгаа асуудал юу байдаг вэ? Та хэллээ, 38 засварчин 14100 хэрэглэгчдэд хүрч үйлчлэх шаардлагатай гэж. Энэ яг хэдийд, Эрдэнэт хотыг ямар хүн амтай, хэчнээн орон сууцтай байхад батлагдсан харьцаа, орон тоо вэ? 100 гаруй мянган хүн амтай, оршин суугчид нь нэг дороо төвлөрч суудаг онцлогтой, хотожсон аймгийн иргэдийг дулаанаар, усаар, цахилгаанаар дамжуулан хангахад хэр хэмжээний хүн хүч хэрэгтэй вэ? Гол нь хотын иргэдийн сэтгэл ханамжийг 100 хувь байлгахад ямар цар хүрээний үйлчилгээний баг байх ёстой бол? Судалгаа шинжилгээ байдаг байх бодвол. Ачааллаас нь харахад танайд хүний нөөцийн асуудал хамгийн их тулгамддаг болов уу гэж бодож байна л даа.

- Тулгамдаж байгаа асуудлаа эрэмбэлье дээ. Нэгдүгээрт насжилт дууссан шугам сүлжээ. Үүнээс шалтгаалж манай ажлын ачаалал огцом нэмэгддэг. Эрдэнэт хотын хэмжээнд 121 км шугамын насжилт дуусчихсан. Зарим нь бүр үндсэн хөрөнгөнөөсөө хасагдчихсан шугамаар бид иргэдийг ус дулаанаар хангана аа гээд явж байгаа. 1976 оноос 1990 оны хооронд хийгдсэн шугам сүлжээгээр л дээ. Барилгын норм дүрмээрээ шугамыг 20 жил л ашиглах насжилттай. Тэгээд та бүхэн өөрсдөө тооцоод үзээрэй. Зарим шугам 47 жил ашиглагдсан гэсэн үг. Ийм шугам сүлжээнээс шалтгаалж аваар саатал их гардаг. Бид үндсэн ажлаасаа гадна аваарыг арилгах үйл ажиллагаанд ажилтан албан хаагчдаа өдөр шөнөгүй явуулах шаардлага тулгарна. Хоёрдугаарт бид өнөөдрийн орон тоогоороо 2013 оноос хойш ажиллаж байна. “Эрдэнэт ус”, “Эрдэнэт амьдрал” гэдэг хоёр компани нэгдэж, 320 гаруй албан хаагчтайгаар өнөөгийн хүний нөөцийг бий болгосон. Одоо хэр тэр бүтцээрээ ажиллаж яваа. Огт нэмэгдээгүй. Тухайн үед орон сууцны 8000 гаруй хэрэглэгч байлаа. Одоо харин 14000 гаруй хэрэглэгчтэй болчихсон. Ялангуяа сүүлийн 2-3 жилд орон сууцны барилга олноор баригдаж байгаатай холбоотойгоор жилд дунджаар 1000 хэрэглэгч нэмэгдэж байна. Ачаалал үндсэндээ 2 дахин өндөрссөн. Гэтэл бид хүн хүчээ зохих тоогоор нэмж чадаагүй өдий хүрсэн. Иргэд анзаарсан бол манай пэйж хуудас, бусад зарын сувгуудаар “Дулааны горим тооцооны инженер ажилд авна” гэсэн зар сүүлийн 5-6 сар тавигдлаа. Одоо хэр энэ орон тоогоо нөхөж чадаагүй байна. Олддоггүй. Хамгийн том тулгамдаж байгаа асуудал хүний нөөцийн дутагдал. Хүний нөөцийн асуудлыг хөндөхөөр яах аргагүй цалинтай холбогддог. Цалин сайтай бол хүний нөөц асуудал биш л дээ. Чадвартай мэргэжлийн ажилтнаар байнга хангагдаад явах бүрэн боломжтой. Цалингаа нэмье, хүний нөөцөө бэхжүүлье гэхээр “Эрдэнэт ус” төсвөөс санхүүжилт авдаг газар биш. Өөрийнхөө орлогоор цалингаа тавиад шугам сүлжээний засвар үйлчилгээгээ хийгээд явдаг бие даасан байгууллага. Цалингаа өсгөе гэхээр орлогоос хамааралтай, орлогоо нэмэгдүүлье гэхээр иргэдээс авч байгаа төлбөр хураамжтай холбоотой болчихдог. Өөрөөр хэлбэл ус, цахилгаан, дулааны тарифаас шалтгаалах болоод явчихдаг. 2017 оны судалгаагаар 2020 оны 1-р сарын 1-ээс усны тариф нэмэгдэхээр байсан ч ковидтой холбоотойгоор 2022 оны 1-р сараас хэрэгжүүлж эхэлсэн. 5 жилийн өмнөх эдийн засгийн судалгаагаар хожуу хийсэн усны тарифын нэмэгдэлд иргэд яаж дургүйцэж бухимдсаныг та бүхэн бэлээхнээ мэдэж байгаа шүү дээ. Зөвхөн усан дээр л гэхэд ийм байна. Дээрээс нь цахилгаан, дулааны эрчим хүчийг түгээх зардал цаг үеийн нөхцөл байдлаа дагаад улам бүр өндөрсөөд байдаг. Иргэдээс авч байгаа төлбөр өмнөх янзаараа байсаар байдаг. Манайхыг зарим хэрэглэгчид төлбөр хураамжийг 100 хувь өөртөө аваад байна гэж ойлгоод байдаг тал бий. Гэтэл “Эрдэнэт ус” үйлчилгээний хураамжийн 70 хувийг нь үйлдвэрлэгч байгууллагад шилжүүлдэг. Дээр дурдсан жишээ 60 м к талбайтай айлын дулааны сарын үнэлгээ 30.000 төгрөгийн хураамжийн 10.000 төгрөг нь манайд үлдээд 20.000 төгрөг нь дулааны цахилгаан станц руу очно оо гэсэн үг. Станц ч дулааны эрчим хүч үйлдвэрлэхийн тулд төдий дайны зарлага гаргаж байгаа. Тийм болохоор энэ харьцаа хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй. “Эрдэнэт ус” тодорхой түвшинд хүний нөөцөө бэхжүүлээд аваарын байдалд байгаа дамжуулах шугамаа сольж сэлбээд хэрэглэгчдийнхээ сэтгэл ханамжийг өндөр байлгая гэвэл эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдалд суурилсан дулаан, цахилгаан, усны бодит тариф л тогтоох шаардлагатай болов уу. Түүнээс нааш өнөөдрийн нөхцөл байдалд дорвитой өөрчлөлт гарахгүй.

Ярилцсанд баярлалаа.

Д.Содномжамц: “Эрдэнэтийн 14100 орон сууцны өрхөд “Эрдэнэт ус”-ын 38 засварчин л үйлчилгээ үзүүлдэг”

“Эрдэнэт ус” ДТС ОНӨХК-ийн ерөнхий инженер Д.Содномжамцтай иргэдийн дунд улирлын чанартай хамгийн их яригдаж, янз бүрийн хэлбэрээр хэл ам дагуулдаг дулааны асуудлаар товч ярилцлаа.

- Жил бүрийн 9-р сарын 15-аас иргэдийн дунд хамгийн их хэл ам дагуулдаг, цахим орчинд хамгийн ихээр бухимдлаа болон сэтгэгдлээ илэрхийлдэг сэдэв орон сууцны дулааныг тавих үйл явц. Энэ асуудлын шалтгаан нь хаанаа байдаг бол? Энэ талаар тодруулаач.

- Асуудлын шалтгааныг тодруулахын тулд үйл ажиллагааны явц дарааллыг ярих хэрэгтэй байх. Дулаан тавих явц нягтын туршилтаар эхэлдэг. Энэ нь шугам сүлжээгээ хэвийн байна уу, дулааны ачаалал авахад бэлэн үү гэдгийг шалгадаг туршилт. Үүний дараа шугам дүүргэлтийн үйл ажиллагаа явагдана. Шугамаа дулаан хүлээн авахад бэлтгэж байна аа гэсэн үг. Ингээд Дулааны цахилгаан станцаасаа дулаанаа хүлээн авч Ус дулаан түгээх төв (ЦТП)-өөсөө хөдөлгүүрээ ажиллуулаад орон сууцны байрууд руу халаалт өгөх процесс явагдана. ЦТП-ээс насос ажилласны дараа “Эрдэнэт ус”-ын засварчид орон сууцуудаар явж пааруудыг хэвийн халаахын тулд хий авах ажлыг хийнэ. Ийм дарааллаар Эрдэнэтийн орон сууцны иргэдийг дулаанаар хангах үйл ажиллагаа явдаг. Иргэдээс хамгийн их ирдэг гомдлуудын нэг бол “-Зун юугаа хийж байсан юм бэ? Бэлтгэлээ хангаж байгаач. Дулаан тавих чинь удаад байна” гэдэг асуудал. Миний сая ярьсан дараалал зун буюу дулаан тавихаас өмнө тус тусдаа хийгдэх ямар ч боломжгүй үйл ажиллагаа. Дулаан тавихын өмнө, тавьсны дараа жил болгон өдийд л заавал явагдана гэсэн үг. Тодруулбал Дулааны цахилгаан станц зуухаа галлаж халаалтаа өгч эхэлсний дараа л хийхээс өөр аргагүй ажил. Эрдэнэт хотын хэмжээнд ЦТП буюу Ус дулаан түгээх төв 65 байдаг. Энэ 65 Ус дулаан түгээх төвийн эхний горим тохируулга, нэгдүгээр конторын шугамаар хэдэн тонн ус урсан өнгөрөх, даралт, даралтын зөрүү ямар байх анхны үйл ажиллагааг Дулааны цахилгаан станц хийнэ. Түүнээс хойших буюу ЦТП-ээс цаашаа түгээлтийг манайх, “Эрдэнэт ус” хариуцдаг. Энэ дараалал үйл ажиллагаа иргэдийн ая тухыг хангах, санал хүсэлтийг биелүүлэх зорилгоор сүүлийн хоёр жил илүү хурдан явагддаг болсон. Өмнө нь 9-р сарын 13-нд нягтын туршилтаа хийгээд 14-өөс дүүргэлтээ эхлүүлдэг, 15 гэхэд дүүргэлт дуусаагүй байдаг байлаа. Одоо харин 9-р сарын 5-аас нягтын туршилтаа хийгээд үлдсэн 9 хоногт нь дүүргэлтээ хийж, 14-ны шөнөөс станц зуухаа галлан халаалтыг өгч байгаа. Ингэхээр дулаан хэрэглэгчдээ өмнөхөөсөө хамаагүй өмнө, хурдан хүрч жигдэрдэг боллоо гэсэн үг. 9-р сарын 15 гэхэд бүх ЦТП жигд ажиллаад орон сууцны байрууд руугаа халаалт өгчихнө. Тэгэхээр орон сууц бүрээр, шаардлагатай бол айл болгоноор орж хийдэг хий авах ажил эхэлдэг. Эрдэнэт 14100 орон сууцны айл буюу дулаан хэрэглэгчтэй. Гэтэл хий авах ажлыг гардан гүйцэтгэж байгаа засварчдын тоо ердөө 38. Эдгээр хүмүүс гэхдээ зөвхөн хий авахаар ажиллахгүй. Бусад төрлийн дуудлага болон үйл ажиллагаандаа бас хүрч ажиллах шаардлагатай болдог. Иймээс аль болох хурдан, үр дүнтэй ажиллахын тулд “Нэг инженер-Нэг засварчин” гэдэг зохион байгуулалтыг хийж, инженер нь тухайн байрны дээд давхрын айлуудын утасны дугаарыг олоод хүнтэй байх эсэхийг нь тодруулж, үзелээс нээж хаах явцыг удирдаж засварчидтайгаа хоршдог болсон. Гэлээ гээд яалаа ч 38 хүн 14100 хэрэглэгчдэд хүрэлцэхэд хүндрэлтэй. Үүнээс шалтгаалаад айл бүрийн дулааныг жигдрүүлэхэд цаг хугацаа шаардагдаад байгаа юм. Энэ л ер нь бухимдал үүсгээд байгаа гол нөхцөл.

- Тэр цаг хугацаа шаардаад гэдэг нь ер нь ямархуу хугацаанд дулаан бүрэн жигдрэх боломжтой вэ? Иргэд ямар ч байсан 15-нд паар халж, дулаан ирсэн байх ёстой гэсэн байр суурьтай, энэ талаар янз бүрийн хэлбэрээр сэтгэгдлээ илэрхийлдэг. Мэдээж ямарваа асуудал бүр санхүү суурьтай. Дулаанаа хугацаанд нь өгөөгүй учраас дулааны төлбөрөө хасаж тооцуулмаар байна гэсэн санал хүсэлт л түлхүү бухимдал бүрийн ард анзаарагддаг. Ийм боломж бий юу?

- Тийм боломж бий. 15-нд бид хамгийн багадаа гэхэд нийт хэрэглэгчдийн 50 хувьд халаалтаа өгдөг. 50 буюу түүнээс дээш хувьд нь хугацаандаа халаалтыг нь хүргэчихдэг гэсэн үг. Үлдсэн хэсэгт өнөө хий хуримтлагдсан, тодорхой цэгээс засварчин хий заавал авах шаардлагатай. Гэхдээ 15-аасаа эхлээд энэ ажлаа хийгээд явдаг учраас халаалтыг аль болох цаг алдалгүй хэрэглэгчдэд нь хүргэх бидний зорилго. Хий авах үйл явц 18 гэхэд боломжийн түвшинд хийгдсэн, тэгэхээр хэдий хүн хүчний тоо цөөн ч 3 хоногт дулааныг жигдрүүлдэг гэж ойлгож болно. 65 ЦТП дээр дулааны цахилгаан станцаас тохируулгын ажил хийгдэж дуусаагүй байна. Дуусчихвал дулааныг нийт хэрэглэгчдэд ямар ч саадгүй хүргэнэ. Халаалт нь удаан хугацаагаар буюу 2-5 хоногоор очоогүй айл өрх, иргэдийн төлбөр тооцоог хасаж тооцоход асуудалгүй. Иргэн өөрөө хандаад төлбөрөө хасуулъя гэвэл шийдээд өгнө. Гэхдээ нэг зүйлийг тодруулахад их хэмжээний мөнгө хасагдах юм шиг хүлээлт байдаг тал бий. Гэвч тэр тийм биш. Жишээлэхэд 60 м к талбайтай орон сууцны айл байг, за нэлээд том гурван өрөө байр гэсэн үг л дээ. Тэдний сарын дулаандаа төлж байгаа төлбөр 30.000 төгрөг. 1 м к талбайн сарын дулааны төлбөр 500 төгрөг. Тухайн айлын нэг өдөрт авч байгаа дулааны төлбөр нь 1000 төгрөг. 60 м к буюу дунджаас том гурван өрөө байртай айлын хоногийн дулааны төлбөрийн тухай ярьж байна шүү дээ. 2 хоног дулаанаа аваагүй гээд өргөдөл бичихэд 2000 төгрөг л төлөлтөөс хасагдана гэсэн үг. Харин дийлэнх хэрэглэгчид маань 60 м к бага талбайтай орон сууцанд амьдарч байгаа. Тэгэхээр төлөлтөөс их хэмжээний мөнгө хасагдах ямар ч боломжгүй. Тэгэхээр бас өндөр хүлээлтээсээ болж бухимдаад байх тал бий.

- Дунджаас их талбайтай орон сууцтай иргэд дулаандаа хоногийн 1000 төгрөг л төлдөг гэсэн үг үү? Хий авах үйл ажиллагаанд танайхаас шалтгаалаагүй хүндрэл хэр үүсдэг вэ? Иргэд СӨХ-той холбоотой асуудал гардаг уу? Яалт ч үгүй хамтын ажиллагаа байх шаардлагатай байх.

- Дулааны үнэлгээний тухайд тэгж ойлгож болно. Гэр хорооллын айл хоногтоо түлшинд хэдэн төгрөг зарцуулдаг вэ гэсэн харьцуулалт хийвэл бас сонин нөхцөл анзаарагдах байх. Хий авах үйл ажиллагаанд хамгийн хүндрэлтэй зүйл бол нэг засварчинд оногдох айл өрхийн тоо хэтэрхий их. Нэг ажилтанд бараг 400-аад айл оногддог. Маш богино хугацаанд хэрэглэгчдийг дулаанаар хангах учраас ачаалал яах аргагүй үүсчихдэг. Засварчид маань зөвхөн хий ажил хийдэггүй, ээлжиндээ гарч дуудлагандаа үүргээ гүйцэтгэчхээд дахиад үргэлжлүүлээд хариуцсан байрныхаа хий авах, дулаан жигдлэх ажилдаа гарна. Ингээд 3, 4 хоног уртасгасан цагаар ажиллаж байж дулааныг жигдрүүлсэн байгаа. Иргэдээс шалтгаалж байгаа асуудал бас байна. Зун мэргэжлийн байгууллагад мэдэгдэхгүйгээр өргөтгөл хийгээд дулааны схемийг дур мэдэн өөрчилчихдөг. Гэтэл угсармал байрны дулаан түгээлт цуваа системээр явагдана. Өөрөөр хэлбэл нэгнээсээ бүгд бүрэн хамааралтай. Нэг давхрын нэг айл дур мэдэн системээ өөрчилсөн байхад тухайн давхрын 5 айл дулаанаар хангагдах боломжгүй болдог. Дээд давхрын нэг айл эзэнгүй болон бусад шалтгаанаар гэртээ засварчин нэвтрүүлэхгүй байхад доошоогоо бүх айл халаалтаа авч чадахгүйд хүрдэг. Тэр байтугай нэг айл засвар хийгээд ч юм уу өөр ямар нэг шалтгаанаар паараа солиод дулаан дамжих хоолойны диаметрийг багасгахад бусад айл дулаанаар хангагдах боломжгүй болдог ийм л эмзэг нарийн дулааны схемтэй нийтээрээ амьдарч байгаагаа иргэд сайн ойлгох хэрэгтэй. Аж ахуйн нэгж буюу орон сууцны подвалыг СӨХ-той хийсэн гэрээгээр эзэмшиж, үйл ажиллагаа явуулж байгаа хүмүүсээс шалтгаалах асуудлууд бас бий. Подвалыг нь нээх хаах шаардлага гарч орон сууцанд ус алдах, дулаан доголдоход яваад очиход түгжээтэй. Эзэмшигч нь цоожлоод явчихсан. Уг нь нэг хувь түлхүүрээ манай байгууллагад заавал байлгах гэрээ хэлцэлтэй. Гэхдээ аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаа явагдаж байгаа болохоор бараа материал, тоног төхөөрөмжөөс эхлээд үнэ бүхий зүйл, хүний өмч хөрөнгө байдаг учраас шууд ороод ажиллахад хулгайд сэрдэгдэхээс эхлээд засварчдад хүндрэл үүсдэг. Гэтэл нөгөө талдаа ус алдах, өвлийн улиралд дулаан доголдох бол цаг хугацаа давчуу, яаралтай ажиллагаа зайлшгүй шаарддаг нөхцөл.

- Иргэдийн зүгээс танай байгууллага руу халаалтын улирлын турш тавьдаг нэг асуудал бол халаалт муу байгаа талаарх гомдол. Дээлтэй өвөлжиж байна, хүүхэд зутарч байна гээд олон нийтийн сүлжээнд бухимдлаа байнга илэрхийлж харагддаг. Үүний шалтгаан нөхцөл нь юу байдаг юм бол? Та бүхэнд бас судалгаа, түүний дагасан шийдэл бас байдаг байх?

- Орон сууцандаа даарч байна гэдэг асуудлыг иргэд 12-р сарын 10 хүртэл буюу ес эхэлтэл тавьдаг. 12-р сарын 10-аас сар шинийн баярыг дуустал буюу 2-р сарын дунд, сүүл хүртэл манайд энэ талын ямар ч санал гомдол ирдэггүй. Тэгэхээр дулааны улирлын турш тавигддаг асуудал уу гэвэл үгүй. Энэ юутай холбоотой вэ гэхээр манай орны цаг уурын онцлогтой шууд холбоотой. Хавар намарт гадны хэм огцом унаж өсөж өөрчлөгддөг. Өнөөдөр гадаа +10 байсан бол маргааш -10 болох жишээний. Үүнтэй уялдуулж баталсан гадаа тэдэн градус байхад дотор халаалтыг төдөн градус болгоно гэсэн температурын горим бий. Яг энэ горимоо барьж ажиллахад уг нь ийм асуудал гарахгүй. Гэвч манай цаг уурын онцлог өдөр өдрөөр байтугай тухайн 24 цагтаа хэд хувирч өөрчлөгддөг эрс тэс. Батлагдсан горимыг баримтална гэхээр дулааны цахилгаан станц өдөртөө гурван янзаар дулааны хэмээ тааруулахад ч хүрч болзошгүй. Өглөө, өдөр, орой, магадгүй бүр шөнийн гэх мэтчилэн. Гэтэл дулаан үйлдвэрлэх явц маань тийм хялбар тохиргоотой биш. Өдөртөө 2 зуух галлаж байснаа оройдоо 5 зуух болгож өөрчлөхөд наад зах нь цаг хугацааны асуудал гарна. Манай дамжуулагч байгууллагын зүгээс дулаан үйлдвэрлэгч талдаа энэ батлагдсан горимынхоо дагуу халаалтаа нийлүүлэх шаардлагыг тавьдаг. Иргэд “Хүйтэн байна, даараад байна” гэсэн гомдол гаргадаг шалтгааны талаар одоо тодруулъя. Өнгөрсөн жил Европын сэргээн босголтын банкны Эрдэнэтийн угсармал орон сууцуудыг дулаалах төслийн ТЭЗҮ боловсруулах ажлын хүрээнд Эрдэнэтийн байруудын дулааны алдагдлыг мэргэжлийн хүмүүс тусгай багажаар хэмжиж тогтоосон байгаа. Энэ хэмжилтээр ихэнх угсармал орон сууц цонх, хаалга, ханын заадас, дээвэр, подвал, орцоороо халаагч дээрээ ирж байгаа дулааны 66 хувийг алддаг гэсэн дүгнэлт гарсан. 66 хувь шүү, 50 хувиас илүү. Энэ нөхцөлд орон сууцны дотоод температур гадны цаг агаарын өөрчлөлтөөс шууд хамааралтай. Өглөө босоход айхавтар жиндүү, өдөр нар гарахаар жигтэйхэн халуун, оройдоо дахиад даардаг гэдэг ч юм уу. Ийм үед хэрэглэгчийг гэрт нь тухтай дулаан, нэг хэвийн байлгах ганц арга бол халаалтын горимыг гадны цаг уурын өөрчлөлтөд тохируулан өдөртөө бараг 3-4 удаа өөрчлөх. Бүрээс нимгэнтэй гэрт галаа тааруулж түлж байгаа юм шиг л үйл явц явах гээд байна шүү дээ. Үүрээр сэрүүхэн бол халаалтыг нэмэх, өдөр нар гарахад бууруулах, оройдоо дахиад нэмэх, шөнөдөө оргил хүйтэн үед буюу 03 цагийн үед тултал халаах гэх мэт. Энэ шаардлага гэтэл дулаан үйлдвэрлэгч байгууллага дээрээ 1-3 зуух нэмж, хасаж галлах хэмжээний нүсэр ажил болоод явчихдаг. Илүү ойлгомжтой болгох үүднээс нэг жишээ дурдъя. Манай ЦТП буюу дулаан дамжуулах төвийн шугам дээр аваар гарч угсармал орон сууцны халаалт доголдсон. Шугамын аваарыг манайх шууд мэдэх боломжгүй л дээ. Иргэнээс “Паар халахгүй байна” гэсэн дуудлага ирлээ. Дуудлагын дагуу үзэхэд шугам дээр аваар гарсан, гэмтлийг засч иргэдийг дулаанаар хэвийн хангах үйл ажиллагаандаа манай засварчид шилжлээ. Аваарыг бүрэн арилгаж хэвийн горимд шилжүүлэхийн тулд яах ч аргагүй 6-8 орчим цаг тэр ЦТП-ийн хангадаг хэсгийн дулааныг түр зогсоож байгаа юм. Ойлгомжтой, тэр орчмын бүх угсармал орон сууцуудаас баахан дуудлага манайх руу хийгдэнэ. Гэтэл тэр орчимд шинээр баригдсан нэг орон сууцнаас дуудлага байдаггүй. Бүр нэг ч иргэн тухайн байрны хаягаар “Дулаан зогслоо” гэсэн дуудлага диспетчерт ирүүлээгүй байсан. Бусад байртай адилхан 8 цагаар дулааныг нь хязгаарласан байгаа шүү дээ. Тэгсэн чинь тухайн байранд халаалт зогссон нь ерөөсөө мэдрэгдээгүй, дулаан алдагдалгүй болохоор орон сууц дотооддоо тасалгааны температураа барьчихсан, оршин суугчид нь аваарыг анзаараагүй байсан. Дулаалгатай, дулаалгагүй хоёрын ялгаа ерөөсөө энэ. Нэг нь гадны цаг уурын эрхшээлд байдаг, нөгөөх нь дотроо дулаанаа хадгалаад хэвийн температураа бариад ая тухаа хангаад болчихдог.

- “Эрдэнэт ус”-д тулгамдаж байгаа асуудал юу байдаг вэ? Та хэллээ, 38 засварчин 14100 хэрэглэгчдэд хүрч үйлчлэх шаардлагатай гэж. Энэ яг хэдийд, Эрдэнэт хотыг ямар хүн амтай, хэчнээн орон сууцтай байхад батлагдсан харьцаа, орон тоо вэ? 100 гаруй мянган хүн амтай, оршин суугчид нь нэг дороо төвлөрч суудаг онцлогтой, хотожсон аймгийн иргэдийг дулаанаар, усаар, цахилгаанаар дамжуулан хангахад хэр хэмжээний хүн хүч хэрэгтэй вэ? Гол нь хотын иргэдийн сэтгэл ханамжийг 100 хувь байлгахад ямар цар хүрээний үйлчилгээний баг байх ёстой бол? Судалгаа шинжилгээ байдаг байх бодвол. Ачааллаас нь харахад танайд хүний нөөцийн асуудал хамгийн их тулгамддаг болов уу гэж бодож байна л даа.

- Тулгамдаж байгаа асуудлаа эрэмбэлье дээ. Нэгдүгээрт насжилт дууссан шугам сүлжээ. Үүнээс шалтгаалж манай ажлын ачаалал огцом нэмэгддэг. Эрдэнэт хотын хэмжээнд 121 км шугамын насжилт дуусчихсан. Зарим нь бүр үндсэн хөрөнгөнөөсөө хасагдчихсан шугамаар бид иргэдийг ус дулаанаар хангана аа гээд явж байгаа. 1976 оноос 1990 оны хооронд хийгдсэн шугам сүлжээгээр л дээ. Барилгын норм дүрмээрээ шугамыг 20 жил л ашиглах насжилттай. Тэгээд та бүхэн өөрсдөө тооцоод үзээрэй. Зарим шугам 47 жил ашиглагдсан гэсэн үг. Ийм шугам сүлжээнээс шалтгаалж аваар саатал их гардаг. Бид үндсэн ажлаасаа гадна аваарыг арилгах үйл ажиллагаанд ажилтан албан хаагчдаа өдөр шөнөгүй явуулах шаардлага тулгарна. Хоёрдугаарт бид өнөөдрийн орон тоогоороо 2013 оноос хойш ажиллаж байна. “Эрдэнэт ус”, “Эрдэнэт амьдрал” гэдэг хоёр компани нэгдэж, 320 гаруй албан хаагчтайгаар өнөөгийн хүний нөөцийг бий болгосон. Одоо хэр тэр бүтцээрээ ажиллаж яваа. Огт нэмэгдээгүй. Тухайн үед орон сууцны 8000 гаруй хэрэглэгч байлаа. Одоо харин 14000 гаруй хэрэглэгчтэй болчихсон. Ялангуяа сүүлийн 2-3 жилд орон сууцны барилга олноор баригдаж байгаатай холбоотойгоор жилд дунджаар 1000 хэрэглэгч нэмэгдэж байна. Ачаалал үндсэндээ 2 дахин өндөрссөн. Гэтэл бид хүн хүчээ зохих тоогоор нэмж чадаагүй өдий хүрсэн. Иргэд анзаарсан бол манай пэйж хуудас, бусад зарын сувгуудаар “Дулааны горим тооцооны инженер ажилд авна” гэсэн зар сүүлийн 5-6 сар тавигдлаа. Одоо хэр энэ орон тоогоо нөхөж чадаагүй байна. Олддоггүй. Хамгийн том тулгамдаж байгаа асуудал хүний нөөцийн дутагдал. Хүний нөөцийн асуудлыг хөндөхөөр яах аргагүй цалинтай холбогддог. Цалин сайтай бол хүний нөөц асуудал биш л дээ. Чадвартай мэргэжлийн ажилтнаар байнга хангагдаад явах бүрэн боломжтой. Цалингаа нэмье, хүний нөөцөө бэхжүүлье гэхээр “Эрдэнэт ус” төсвөөс санхүүжилт авдаг газар биш. Өөрийнхөө орлогоор цалингаа тавиад шугам сүлжээний засвар үйлчилгээгээ хийгээд явдаг бие даасан байгууллага. Цалингаа өсгөе гэхээр орлогоос хамааралтай, орлогоо нэмэгдүүлье гэхээр иргэдээс авч байгаа төлбөр хураамжтай холбоотой болчихдог. Өөрөөр хэлбэл ус, цахилгаан, дулааны тарифаас шалтгаалах болоод явчихдаг. 2017 оны судалгаагаар 2020 оны 1-р сарын 1-ээс усны тариф нэмэгдэхээр байсан ч ковидтой холбоотойгоор 2022 оны 1-р сараас хэрэгжүүлж эхэлсэн. 5 жилийн өмнөх эдийн засгийн судалгаагаар хожуу хийсэн усны тарифын нэмэгдэлд иргэд яаж дургүйцэж бухимдсаныг та бүхэн бэлээхнээ мэдэж байгаа шүү дээ. Зөвхөн усан дээр л гэхэд ийм байна. Дээрээс нь цахилгаан, дулааны эрчим хүчийг түгээх зардал цаг үеийн нөхцөл байдлаа дагаад улам бүр өндөрсөөд байдаг. Иргэдээс авч байгаа төлбөр өмнөх янзаараа байсаар байдаг. Манайхыг зарим хэрэглэгчид төлбөр хураамжийг 100 хувь өөртөө аваад байна гэж ойлгоод байдаг тал бий. Гэтэл “Эрдэнэт ус” үйлчилгээний хураамжийн 70 хувийг нь үйлдвэрлэгч байгууллагад шилжүүлдэг. Дээр дурдсан жишээ 60 м к талбайтай айлын дулааны сарын үнэлгээ 30.000 төгрөгийн хураамжийн 10.000 төгрөг нь манайд үлдээд 20.000 төгрөг нь дулааны цахилгаан станц руу очно оо гэсэн үг. Станц ч дулааны эрчим хүч үйлдвэрлэхийн тулд төдий дайны зарлага гаргаж байгаа. Тийм болохоор энэ харьцаа хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй. “Эрдэнэт ус” тодорхой түвшинд хүний нөөцөө бэхжүүлээд аваарын байдалд байгаа дамжуулах шугамаа сольж сэлбээд хэрэглэгчдийнхээ сэтгэл ханамжийг өндөр байлгая гэвэл эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдалд суурилсан дулаан, цахилгаан, усны бодит тариф л тогтоох шаардлагатай болов уу. Түүнээс нааш өнөөдрийн нөхцөл байдалд дорвитой өөрчлөлт гарахгүй.

Ярилцсанд баярлалаа.